Bijzondere schepen : de koninklijke galei gemaakt in Barcelona

Het pronkstuk van het Maritiem Museum Barcelona is een replica van de grootste galei ooit in Barcelona gebouwd, het vlaggeschip waarmee de overwinning werd behaald bij de historische zeeslag van Lepanto.

Voor wie het even niet meer paraat heeft - de slag bij Lepanto - een enorme zeeslag in 1571. Een slag tussen galei-schepen, voortgestuwd door honderden roeiers (want zeilend vechten deden ze nog niet zo goed).

Aan de ene kant van de strijdende partijen:  het Ottomaanse rijk (zeg maar groot-Turkije) die al een eeuw lang elke zeeslag heeft gewonnen, met 278 schepen, met de gevreesde kruisboogschutters op het voordek. 

Aan de ander kant een gelegenheidsformatie bestaande uit een christelijke coalitie van de Republiek Venetië, het Spaanse Rijk, het Koninkrijk Napels, het Habsburgse Rijk, het koninkrijk Sicilië, het koninkrijk Sardinië, de Pauselijke Gebieden, de Republiek Genua, en de hertogdommen van Savoy, Urbino en Toscane en nog een paar. Dit bonte gezelschap - de Heilige Alliantie noemden ze zich - was bijeengeroepen door de Republiek Venetië die overduidelijk alleen het Ottomaanse rijk niet de baas kon - en dat was slecht voor de handel van Venetië. Door een groot aantal gelegenheidsargumenten werd uiteindelijk deze christelijke armada gevormd en werd de tot dan toe onoverwinnelijke Ottomaanse vloot aangevallen.

De de Heilige Alliantie had 212 schepen, waaronder een aantal met voor die tijd zware kanonnen. Een paar van de grote schepen was speciaal voor deze slag gebouwd, waaronder deze koninklijke galei uit Barcelona. Dit schip is gebouwd op de werven van Drassanes, een steenworp afstand van de jachthaven waar we nu liggen.

De zeeslag kon pas worden uitgevochten wanneer de vloten elkaar hadden gevonden - dat gebeurde uiteindelijk voor de west kust van Griekenland, niet ver van Patras. Na een paar uur was het Ottomaanse admiraalsschip verslagen, waren er van de Ottomaanse vloot van 278 scheper er 50 tot zinken gebracht en 137 veroverd. 

Enorme overwinning - maar de impact bleek klein. Het Ottomaanse rijk bleef heer en meester in de Oostelijke Middellandse zee en de christelijke coalitie viel snel uiteen omdat er meer was wat hen verdeelde dan hen verbond. Dat komt vaker voor bij gelegenheidsargumenten.

De Ottomanen wisten in het erop volgende jaar alweer 250 nieuwe schepen te bouwen. Bovendien hadden ze Cyprus veroverd, wat belangrijker geacht werd dan het verliezen van de slag bij Lepanto. 

In de historische woorden van de Ottomaanse heerser aan de dienstdoende diplomaat van de Heilige Alliantie:

Je komt om te zien hoe we ons ongeluk verdragen. Maar ik wil dat u het verschil weet tussen uw verlies en dat van ons. Door Cyprus van u te worstelen, hebben we u een arm ontnomen; door onze vloot te verslaan, hebt u alleen onze baard geschoren. Een afgehakte arm kan niet meer groeien, maar een geschoren baard zal des te beter groeien voor het scheermes.

https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Lepanto

Ik had zelf nog nooit van de slag bij Lepanto gehoord, en realiseerde me eigenlijk niet hoe het eeuwen lang op de Middellandse zee is gegaan. Al sinds tijd van de Phoeniciërs en later in de  Griekse en Romeinse tijden waren er galeien op de zee - roeien bij gebrek aan betrouwbare wind. Op de andere zeeën van de wereld kom je dit veel minder tegen, met uitzondering van de Vikingen, die de pest hadden aan wind tegen, en daarom gingen roeien. 

Deze replica geeft een beeld van hoe het er op een galei heeft uitgezien. De galei is rijk versierd aan de achtersteven - houtsnijwerk, beschilderingen en een prachtige vloer in de achtersalon, waar de bevelvoerder verbleef.

Als scheep historisch monument is het prachtig: groot, maar toch zeer elegant gebouwd en te beschouwen als het hoogtepunt van een bepaald type schip. Het schip is 60 meter lang, met een deklengte van 52.5 meter. De stormram op de boeg - rijk versierd - was bedoelt op andere schepen te rammen zodat de soldaten dat schip konden bestormen (bij de Griekse en Romeinse galeien zat de stormram onder de waterlijn, om zo het andere schip tot zinken te brengen).

ARBO wetgeving was er in die tijd nog niet - voor het welzijn van de roeiers was geen aandacht. De meeste galeien werden geroeid door slaven of bij wijze van gevangenisstraf voor veroordeelden. De roeiers zaten vastgeketend aan de galei en kwamen de hele tocht niet van hun plaats af - het rook er daarom verre van fris. Er was zelfs een parfumeur aan boord - diens taak was het om het in de achtersalon nog enigszins aangenaam te laten ruiken. Er veel zal dat niet geholpen hebben - het gerucht gaat dat je de stank van een galei eerder rook dan dat je hem zag.

Het schip woog 212 ton, was 6.2 meter breed en had 59 roeispanen (30 aan de ene kant, 29 aan de andere). Waarom een oneven aantal? Op de plaats van een roeispaan was een keuken ingericht. Elke roeispaan was 14.5 meter lang en woog 180 kg. Per roeiriem waren er 4 roeiers, in totaal 236 mannen. Deze galei had ook drie masten met latijnzeilen (de kenmerkende driehoeksvorm aan een lange gaffel), met een totaal zeiloppervlak van 691 vierkante meter. De achterste mast diende vooral om een vlag te voeren.

Erg efficient was deze constructie en aandrijving niet. Het gewicht van roeiriemen plus roeiers was ongeveer 27 ton, en leverde een piek vermogen van naar schatting 70 kW, goed voor een snelheid van ongeveer 7 knopen. Ter vergelijking, een dieselmotor van dit vermogen weegt tegenwoordig maar 440 kg, een gewichtsbesparing van 98%.

Los daarvan, blijft het een enorme en indrukwekkende constructie. Historisch gezien is het ook een keerpunt - dit was de laatste grote zeeslag met galeien. Na ongeveer 26 eeuwen werd de galei vervangen door vierkant getuigde driemast schepen.

Deze ontwikkeling, en de verbetering van het kanon veranderende het oorlogvoeren op zee totaal - hierdoor werd Spanje een zeer machtig koninkrijk. 

Edwin